150 χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου το 1865, η Αλίκη συνεχίζει να στέκεται μπροστά στην κάμπια και να αναρωτιέται πώς θα απαντήσει στην ερώτησή της: «Ποια είσαι;» Δεν είναι σίγουρη, μετά από τις πρώτες της περιπέτειες στη χώρα που την έχει οδηγήσει ο Άσπρος Λαγός.

Αισθάνεται πτυσσόμενο τηλεσκόπιο, ο Άσπρος Λαγός της απευθύνεται ως Μαίρη Ανν – μια υπηρέτρια, το περιστέρι νομίζει πως είναι φίδι που θα του φάει τα αυγά.

Της Ειρήνης Βοκοτοπούλου

Ποια είναι λοιπόν η Αλίκη; Το 1858 ο Λιούις Κάρολ τη φωτογράφισε. Είναι αυτό το κορίτσι που εφτά χρόνια μετά, αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο να μείνει ακόμη παιδί ή να μεγαλώσει, να πιει το περιεχόμενο του μπουκαλιού ή να φάει το μανιτάρι που της προσφέρει η κάμπια. Είναι έτοιμη να βάλει τα κλάματα σε κάθε εμπόδιο αλλά και δυνατή και θαρραλέα. 

Δεν ξέρουμε ποια στοιχεία του χαρακτήρα της πραγματικής Αλικης έπλασαν αυτή την ηρωίδα, που είναι ίσως η πιο αντιπροσωπευτική όλων των βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας που έχουν γραφεί μέχρι σήμερα. Που έδωσε το όνομά της ή τον τόπο στον οποίο έζησε τις περιπέτειες της, σε πολλά βιβλία που γράφτηκαν μετά. Η επιλογή του ονόματος Αλίκη για ηρωίδες άλλων ιστοριών είναι πάντοτε ένα κλείσιμο του ματιού στις δικές της περιπέτειες. Και οι πολλές χώρες που έχουν περιγραφεί ως τόποι περιπετειών έχουν κάτι απ΄αυτή τη χώρα, που τον χρόνο κανείς δεν μπορεί να τον κρατήσει, οι λέξεις έχουν πραγματική αλλά και μεταφορική σημασία και πρέπει να τις χρησιμοποιείς με προσοχή και εξυπνάδα και τα πράγματα και οι καταστάσεις μεταβάλλονται – πολλές φορές παράλογα - υποκύπτοντας όμως πάντα στην πραγματική δύναμη που έχουν οι λέξεις να περιγράφουν και να εννοούν. 

Στη «χώρα των θαυμάτων» η λογοτεχνική Αλίκη...

Βαριέται...

...Όπως έχουν την πολυτέλεια να βαριούνται όλα τα παιδιά. Μέσα σ' αυτόν τον χρόνο της βαρεμάρας, τον χρόνο που αισθάνονται πως μπορούν να τον ξοδέψουν απλόχερα, έχουν την ευκαιρία να ζήσουν περιπέτειες σε κάποια χώρα των θαυμάτων. Ας τους αναγνωρίσουμε, λοιπόν, το δικαίωμα να βαριούνται.

	Η Αλίκη άρχιζε πια να βαριέται πολύ, έτσι καθισμένη στην ακροποταμιά δίπλα στην αδελφή της, και μη έχοντας τίποτα να κάνει… «Βαρέθηκα πια να είμαι ένα τόσο δα πραγματάκι…»
	Εικονογράφηση του Anthony Brown, Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, Παπαδόπουλος, 2006

Σκέφτεται…

Ένα παιδί ελεύθερο να ζει περιπέτειες στη χώρα των θαυμάτων μαθαίνει να σκέφτεται, να συγκρίνει, να βγάζει συμπεράσματα. Αυτό είναι ο τρόπος για να ανακαλύψεις μια άγνωστη χώρα: να σκέφτεσαι κάθε στιγμή και να μην παίρνεις τίποτα για σίγουρο και σταθερό.

«Σε τι χρησιμεύει άραγε» σκέφτηκε η Αλίκη «ένα βιβλίο χωρίς ζωγραφιές και διαλόγους;»… «Αλλά τώρα δεν ωφελεί» σκέφτηκε η καημένη η Αλίκη «να καμώνομαι πως είμαι δύο πρόσωπα! Αφού αυτό που έμεινε από μένα, δεν κάνει καλά καλά ούτε για ένα πρόσωπο άξιο λόγου!»… Για να το σκεφτώ: εγώ ήμουν αυτή που ξύπνησα το πρωί;… Η Αλίκη σκέφτηκε πως ολόκληρη η υπόθεση ήταν παράλογη, αλλά όλοι φαίνονταν τόσο σοβαροί, που δεν τολμούσε να γελάσει…

Παρατηρεί…

Τη σκέψη τροφοδοτεί η παρατήρηση. Χρειάζεται χρόνος για να παρατηρείς και τα παιδιά έχουν χρόνο στη διάθεσή τους. Μικρά φυλλαράκια, φτερά από έντομα, οι γραμμές σε μια πέτρα... Καθετί μπορεί να οδηγήσει αργότερα σε γόνιμες σκέψεις.

Εικονογράφηση της Rebecca Dautremer, Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, Μεταίχμιο, 2013

Αναρωτιέται…

Ανάμεσα στην παρατήρηση και τη σκέψη στέκονται οι ερωτήσεις. Ένα παιδί αναρωτιέται για όλα. Παρατηρεί, ρωτάει τον εαυτό του, σκέφτεται. Σημασία καθώς μεγαλώνει δεν έχουν τόσο οι απαντήσεις που παίρνει, αλλά ο τρόπος που έχει να ρωτάει τον εαυτό του και τους γύρω του.

Αναρωτιέμαι πόσα μίλια έχω προχωρήσει μέχρι τώρα… Αναρωτιέμαι αν θα διασχίσω τη γη… μπορεί τελικά να σωθώ σαν το κερί. Αναρωτιέμαι με τι θα έμοιαζα τότε;… Αχ καημένα ποδαράκια μου αναρωτιέμαι ποιος θα σας βάζει τώρα τα παπούτσια και τα καλτσάκια σας, αγαπημένα μου… Αναρωτιέμαι μήπως εγώ άλλαξα τη νύχτα;… Αλλά αν δεν είμαι εγώ η ίδια, η επόμενη ερώτηση είναι: ποια στο καλό είμαι;… Αναρωτιέμαι τι άλλο μπορεί να μου συμβεί!

Έχει αρκετές γνώσεις…

Τα παιδιά είναι λαίμαργα για γνώσεις, πειραματισμούς, παιχνίδια. Εξασκούνται διαρκώς. Τους αρέσει να κάνουν επανάληψη, να αισθάνονται κάθε μέρα και πιο σίγουρα για τις γνώσεις τους αλλά και το πού, το πώς και το πότε πρέπει να τις χρησιμοποιούν. Είναι ο δικός τους τρόπος να κατακτούν τον κόσμο των μεγάλων.

«Θα πρέπει να βρίσκομαι κάπου κοντά στο κέντρο της γης. Για να δω: αυτό θα σήμαινε τέσσερις χιλιάδες μίλια βάθος, νομίζω» (γιατί, βλέπετε, η Αλίκη είχε μάθει διάφορα πράγματα τέτοιου είδους στα μαθήματά της στο σχολείο και παρ’ όλο που αυτή δεν ήταν μια πολύ καλή ευκαιρία να επιδείξει τις γνώσεις της – αφού δεν υπήρχε κανείς για να την ακούσει, δεν έπαυε όμως να είναι μια ευκαιρία για εξάσκηση) «μάλιστα, αυτή είναι νομίζω η σωστή απόσταση, αλλά αναρωτιέμαι σε τι Πλάτος ή Μήκος βρίσκομαι;» (η Αλίκη δεν είχε ιδέα τι ήταν Πλάτος ή Μήκος, αλλά έβρισκε πως ήταν ωραίες και μεγαλόπρεπες λέξεις για να τις λέει κανείς).

Δοκιμάζει…

Η μεγάλη αγωνία των γονιών: η ώρα που θα πρέπει το παιδί τους να δοκιμάσει. Να αποφασίσει αν θέλει να δοκιμάσει ή όχι. Ένα είναι σίγουρο, όταν θα δοκιμάσει θα είναι μόνο του. Κι αν έχει βαρεθεί, έχει παρατηρήσει, αναρωτηθεί και γνωρίζει, δεν θα το κάνει βιαστικά.

Εντάξει, έγραφε «Πιες με», αλλά η μικρή φρόνιμη Αλίκη δεν σκόπευε να κάνει τέτοιο πράγμα βιαστικά. «Όχι θα κοιτάξω πρώτα» είπε «να δω αν γράφει πουθενά "δηλητήριο" ή όχι». […] Πάντως το μπουκάλι αυτό δεν έγραφε απ’ έξω «δηλητήριο». Έτσι, η Αλίκη ριψοκινδύνεψε να δοκιμάσει το ποτό του και βρίσκοντάς το πολύ νόστιμο (πραγματικά είχε ένα άρωμα που θύμιζε μαζί τάρτα κεράσι, κρέμα βανίλια, ανανά, ψητή γαλοπούλα, καραμέλα και ζεστή βουτυρωμένη φρυγανιά) δεν άργησε να το πιει όλο.

Η πρώτη εικονογράφηση της Αλίκης το 1865 από τον John Tenniel, μετά τις προσπάθειες του ίδιου του Κάρολ να αποδώσει εικονογραφικά την ιστορία του.

Είναι θαρραλέα…

Οι γνώσεις, οι σκέψεις, οι δοκιμές μας δίνουν αυτοπεποίθηση, μας δυναμώνουν, νικούν τους φόβους, μας κάνουν θαρραλέους.

 «Με λένε Αλίκη, Μεγαλειοτάτη» είπε η Αλίκη πολύ ευγενικά∙ «Μα όλοι αυτοί δεν είναι παρά ένα μάτσο τραπουλόχαρτα. Δε χρειάζεται να τους φοβάμαι!»

αριστερά: Εικονογράφηση του 2011 από τον Karl Beutel,
δεξιά: Εικονογράφηση του Βασίλη Παπατσαρούχα, Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, Polaris, 2012

Είναι αυστηρή με τον εαυτό της…

Για να νικήσεις το φόβο, να νοιώθεις σίγουρος με τον εαυτό σου, πρέπει να είσαι αυστηρός μαζί του. Να ξέρεις εσύ ο ίδιος να βάζεις τα όριά σου, να αναγνωρίζεις τις ικανότητές σου, να είσαι τρυφερός με τις αδυναμίες σου και κάθε μέρα να τις ξεπερνάς κι από λίγο. Πρέπει εσύ ο ίδιος να έχεις μεγάλες προσδοκίες για σένα. Και ένα παιδί θα έχει αν παρατηρεί, σκέφτεται, αναρωτιέται, γνωρίζει...

	«Έλα τώρα, δεν ωφελεί σε τίποτα να κλαις έτσι!» είπε η Αλίκη στον εαυτό της μάλλον απότομα. Γενικά έδινε στον εαυτό της πολύ καλές συμβουλές (αν και σπάνια τις ακολουθούσε) και μάλιστα, μερικές τον μάλωνε τόσο αυστηρά, που της έρχονταν δάκρυα στα μάτια…
	Εικονογράφηση του Βασίλη Παπατσαρούχα, Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, Polaris, 2012

Έχει καλές ιδέες...

Αν ένα παιδί έχει μάθει όλα τα παραπάνω, όχι ως γνώση αλλά ως βίωμα, τότε είναι η στιγμή που θα αρχίσουν να έρχονται στο μυαλό του οι καλές ιδέες. Τις έχει κλωσήσει στο μυαλό του όλον αυτό τον χρόνο της βαρεμάρας, της παρατήρησης, της σκέψης. Οι καλές ιδέες ξεπηδούν με χάρη και φυσικότητα αφήνοντας έκπληκτους όσους τις μοιράζονται.

Με κάποια έκπληξη, η Αλίκη παρατήρησε πως τα πετραδάκια, έτσι καθώς ήταν πεσμένα στο πάτωμα, άρχιζαν να μεταμορφώνονται σε μικρά κέικ και της ήρθε μια λαμπρή ιδέα: «Αν φάω ένα απ’ αυτά τα κέικ» σκέφτηκε «είναι βέβαιο πως κάποια αλλαγή θα γίνει στο μέγεθός μου. Κι αφού δεν είναι δυνατόν να μεγαλώσω άλλο, υποθέτω πως θα μικρύνω».

Δεν την χωράει ο τόπος…

Ένα παιδί μεγαλώνει με τη βαρεμάρα, τη σκέψη, τις ερωτήσεις, τις γνώσεις. Και κάποια μέρα δεν μπορεί να μεγαλώσει πια στο σπίτι του, πρέπει να συνεχίσει έξω, να ξετυλιχτεί, να βγάλει φτερά κι όπως λέει η Αλίκη απο χρυσαλλίδα να μεταμορφωθεί σε πεταλούδα. 

Εικονογράφηση της Rebecca Dautremer, Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, Μεταίχμιο, 2013

Πριν καν πιει το μισό μπουκάλι, ένιωσε το κεφάλι της να ακουμπά στο ταβάνι και αναγκάστηκε να σκύψει για να μη σπάσει ο λαιμός της. Η Αλίκη συνέχιζε να μεγαλώνει και πολύ σύντομα χρειάστηκε να γονατίσει στο πάτωμα∙ και την άλλη στιγμή δεν χωρούσε ούτε έτσι. Δοκίμασε τότε να ξαπλώσει με τον αγκώνα της πάνω στην πόρτα και το άλλο χέρι διπλωμένο κάτω απ’ το κεφάλι της. Συνέχιζε όμως να μεγαλώνει και πια, σαν τελευταία λύση, έβγαλε το ένας της μπράτσο έξω απ’ το παράθυρο κι έβαλε το ένα της πόδι μέσα στην καμινάδα… «… δεν υπάρχει χώρος εδώ μέσα για να μεγαλώσω κι άλλο».

Μεγαλώνει…

αριστερά: Εικονογράφηση της Lisbeth Zwerger, 1999,
δεξιά: Εικονογράφηση της Maggie Taylor, 2008

«Δε γίνεται τίποτα» είπε ήρεμη η Αλίκη. «Μεγαλώνω». «Δεν είναι σωστό να μεγαλώνεις εδώ» είπε ο Τυφλοπόντικας. «Μη λες ανοησίες» είπε η Αλίκη πιο τολμηρά. «Κι εσύ μεγαλώνεις, ξέρεις…» «Ναι, αλλά εγώ μεγαλώνω με φυσιολογικό ρυθμό» είπε ο Τυφλοπόντικας «κι όχι με τέτοιο γελοίο τρόπο»

Ονειρεύεται...

Εικονογράφηση της Gertrude Thomson, 1898

Κάποια μέρα όλα έχουν συντελεστεί. Τα παιδιά έχουν μεγαλώσει. Κι όπως αναρωτιέται ο Πομελό, ένας άλλος ήρωας που μεγαλώνει με τους τρόπους της Αλίκης,

«άραγε μεγαλώνουμε πραγματικά μόνοι μας; Και μεγαλώνοντας χάνουμε κάτι; Ο Πομελό δεν φοβάται πια να ξεκινήσει. Ανακαλύπτει πως το να μεγαλώνεις είναι σαν να λες "αντίο". Αλλά και να ακούς το "αντίο" που σου λένε»

(Ramona Badescu, Ο Πομελό μεγαλώνει, Κόκκκινο).

Λύστε: Το σταυρόλεξο της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων!

Η Αλίκη στη «Χώρα των θαυμάτων»	Η Αλίκη σε «άλλες χώρες»	Αλίκη: συγγένειες και αναφορές

Τα αποσπάσματα από την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων προέρχονται από την έκδοση της Νεφέλης σε μετάφραση Παυλίνας Παμπούδη.