Οι ελπίδες για τους λαθρομετανάστες
είναι μόνο ένα όνειρο.
Κάποιοι περνούν τα σύνορα
Κάποιοι πιάνονται από την αστυνομία
επειδή δεν έχουν χαρτιά.
Ο πόνος είναι μεγάλος
γιατί κάποιες οικογένειες χωρίζονται
Μερικοί μένουν στην πατρίδα
και μερικοί φεύγουν.
Το ταξίδι είναι μεγάλο και κουραστικό.

Φιόρι Τόπι, μαθητής της Στ΄ τάξης 

Η επιθυμία των 16 μαθητών και της δασκάλας της πολυπολιτισμικής Στ΄ τάξης του 36ου δημοτικού σχολείου Αθηνών να συζητήσουν για τους εαυτούς τους, τους γονείς τους, τους ανθρώπους που έβλεπαν καθημερινά αλλά και γεγονότα της επικαιρότητας που είχαν σχέση με αφηγήσεις και μνήμες από το περιβάλλον τους, τους οδήγησε στην απόφαση να υλοποιήσουν πολιτιστικό πρόγραμμα με θέμα τη μετανάστευση και το δικαίωμα στο όνειρο για μια καλύτερη ζωή. Στόχος του προγράμματος ήταν η ουσιαστική γνωριμία με τον άλλο, το μετανάστη συμμαθητή, και η αποδοχή του, μέσα από τη καταγραφή της πορείας της οικογένειάς του και τη διερεύνηση (ιστορικά και κοινωνικά) του θέματος της μετανάστευσης. Προσπαθώντας να βρουν στοιχεία για την ιστορία της μετανάστευσης, να γνωρίσουν τη διαφορά πρόσφυγα και μετανάστη, να κατανοήσουν και να ορίσουν την έννοια του ρατσισμού, τα παιδιά είδαν ταινίες, άκουσαν τραγούδια της ξενιτιάς, διάβασαν βιβλία παιδικής λογοτεχνίας, καθώς και αφηγήσεις και μαρτυρίες παιδιών και ενηλίκων προσφύγων και μεταναστώνΧ μελέτησαν και ανέλυσαν ειδήσεις που αναφέρονταν σε μετανάστες και στα προβλήματα που αντιμετώπιζαν, καθώς και στη συμπεριφορά του ντόπιου πληθυσμού απέναντί τουςΧ συζήτησαν με μετανάστες και πήραν συνεντεύξεις τις οποίες κατέγραψανΧ έγραψαν ποιήματα και συνέθεσαν σκίτσα, προχώρησαν τέλος στην έκδοση εφημερίδας με το υλικό που είχαν συγκεντρώσει, τα κείμενα και τα σκίτσα τους. Έγινε διαθεματική προσέγγιση και εξακτίνωση σε όλα τα μαθήματα, με την ανάδειξη στοιχείων που αναφέρονταν άμεσα ή έμμεσα στη μετανάστευση από τα βιβλία της γλώσσας (13η ενότητα: Τρόποι ζωής και επαγγέλματα), των μαθηματικών (Δραστηριότητες με προεκτάσεις: Ξενοφοβία, Ταχυδρομικά έξοδα), της φυσικής (αποδημητικά πουλιά, μετακίνηση πληθυσμών και επιδημίες), της γεωγραφίας, της ιστορίας, της μουσικής, της πολιτικής και Κοινωνικής Αγωγής.

Οι ταινίες Αμέρικα Αμέρικα, του Ελία Καζάν, και Το ταξίδι, το Ελληνικό Όνειρο στην Αμερική, της Μαρίας Ηλιού, έδειξαν στα παιδιά μια πλευρά της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας που δε γνώριζαν: την αναζήτηση της καλύτερης ζωής με τη φυγή από την Τουρκία και την Ελλάδα και τη μετανάστευση σε άλλες χώρες, τις οδύσσειες των μεταναστών, τις ποικίλες συμπεριφορές απέναντί τους. Ο άλλος, της Λουκίας Ρικάκη, Η ξενιτιά δεν έχει χώρα, ντοκιμαντέρ γυρισμένο από μαθητές ΣΤ΄ τάξης του 2ου δημοτικού σχολείου Βριλησσίων, σε σκηνοθεσία Παναγιώτη Τσιρίδη, και τα Έρημα χωριά, ντοκιμαντέρ του δημοσιογράφου Κώστα Βαξεβάνη για την τηλεοπτική εκπομπή «Το κουτί της Πανδώρας», έδωσαν στα παιδιά την εικόνα του παρόντος, με την Ελλάδα να έχει γίνει χώρα υποδοχής, με νωπά όμως τα σημάδια του μεταναστευτικού παρελθόντος της.

Τραγούδια για την ξενιτιά, δημοτικά από το Ανθολόγιο Ε΄ και Στ΄ τάξεων, και έντεχνα, όπως το «Σαν το μετανάστη», σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου και μουσική Zulfi Livaneli, φωτογραφίες μεταναστών και προσφύγων από το παρελθόν και το παρόν (από τους μετανάστες με τους μπόγους τους που επιβιβάζονταν στα υπερωκεάνια μέχρι τους λαθρομετανάστες και τα ασυνόδευτα παιδιά στα πλοιάρια και τους καταυλισμούς), εικαστικά έργα με θέμα τη μετανάστευση, μαρτυρίες από το βιβλίο Ε, φίλε και το ημερολόγιο Ένας κόσμος που χωράει πολλούς κόσμους! , συζητήσεις με γονείς-μετανάστες αλλά και μετανάστες που ζουν στη γειτονιά του σχολείου, έδωσαν μια αμεσότερη εικόνα στα παιδιά και προκάλεσαν τη συναισθηματική εμπλοκή τους.

 

Από τις καταγραφές - συνεντεύξεις των παιδιών:

Ο Λευτέρης στα σύνορα συνάντησε αστυνομικό που πυροβολούσε εδώ κι εκεί.

Ο Στανισλάβ έφτασε ως τουρίστας στην Ελλάδα και έμεινε.

Η Έρα πέρασε τα σύνορα με το διαβατήριο της αδελφής της που ήταν δίδυμες.

Ο Άριους μετανάστευσε για να μην αποχωριστεί την αγαπημένη του.

Η Ρενάτα πέρασε δύσκολες στιγμές επειδή δεν ήξερε τη γλώσσα.

Ο Μαχίρ δούλεψε οικοδόμος. Έβγαλε τα λεφτά που χρειαζόταν κι έφτιαξε το διαβατήριο της γυναίκας του.

Η Αουρόρα και τα παιδιά της περπάτησαν στα χιόνια για να φτάσουν στην Ελλάδα.

Η Μαρία φροντίζει ηλικιωμένους και σπουδάζει τα παιδιά της.

Ο Αντρέα δουλεύοντας τέλειωσε το σχολείο και σπουδάζει στο Πολυτεχνείο.

Οι μαθητές έφεραν στο σχολείο αντικείμενα, ενθύμια από τις πατρίδες τους: μια εικόνα, ένας ναυτικός κόμπος, ένα πλεκτό, ένα βιβλίο, μια κούκλα… τοποθετήθηκαν μπροστά στον παγκόσμιο χάρτη. Το καθένα τους έκρυβε νοσταλγία και μια ιστορία

Συνόψισαν την εμπειρία τους και τα αποτελέσματα της έρευνάς τους σε λέξεις:
Αλλαγή, καταυλισμός, αστυνομία, πόνος, φιλοξενία, ελπίδες, λαθρομετανάστες, ρατσισμός, φτώχια, ξενιτιά, προβλήματα, σύνορα, χαρτιά, ταξίδι, νέα πατρίδα, όνειρα. Ύστερα έκαναν τις λέξεις ποιήματα και σκίτσα:

Ένα μετανάστης έχει όνειρα κι ελπίδες.
Ένας μετανάστης κάνει μεγάλο ταξίδι.
Ένας μετανάστης θα λύσει τα προβλήματα του σε ξένη χώρα.
Ένας μετανάστης θα είναι φιλοξενούμενος
Η αλήθεια είναι:
Ένας μετανάστης ζει σε καταυλισμό.
Ένας μετανάστης θα υποστεί ρατσισμό.
Ένας μετανάστης θα κρύβεται από τις αρχές.
Ένας μετανάστης θα ζει στη φτώχια και στην ξενιτιά.
Ένας μετανάστης θα προσπαθεί να βγάλει άδεια.
Αν όμως όλοι κάνουν κάτι γι’ αυτούς,
οι οικογένειές τους θα ζήσουν ευτυχισμένες.

Άρης Σινάτκα

Tο ψωμί της ξενιτιάς είναι πικρό
Με πόνο και φτώχια.
Έχουν όλοι προβλήματα παντού
για τη μετανάστευση.
Όνειρα να πάμε ταξίδι
να πάμε ξενιτιά
όχι για πάντα μωρέ παιδιά.
Έχει παντού ρατσισμό
και λαθρομετανάστες στον καταυλισμό

Νταϊάνα Ντρίζα, μαθήτρια

[…] Τα χαρτιά της διαδρομής
κι από πάνω η αστυνομία
χωρίς άδεια παραμονής
η ελπίδα μόνο μία
και καμία φιλοξενία

Φωτεινή Θανάση

[…] Με ελπίδες γι’ αλλαγές ήρθαν οι λαθρομετανάστες
από όλες τις μεριές.
Την πατρίδα τους την άφησαν
Και τα νιάτα τους χαράμισαν.
Κατευθύνθηκαν αλλού
σε όλα τα μέρη του βουνού
τα χελιδόνια τ’ ουρανού.

Σπυριδούλα Τσαρχόσι

[…] Εδώ που ζούμε, σε αυτή την πόλη
σε αυτή τη χώρα
τη φτώχια θα τη βρούμε
και μέσα στην καρδιά μας
[…]
Η αλλαγή στην πόλη είναι δύσκολη.
Την πατρίδα που σε γέννησε,
ο τόπος που σε μεγάλωσε,
αυτή σκέφτεσαι.

Γεωργία Τσαρχόσι

Ελπίδες για την κατοικία
και όνειρα για φιλοξενία [..]
[…] Πολλοί ζητούν να γυρίσουν πίσω
αλλά σιγά σιγά ο χρόνος περνά και δε γυρνούν.

Στεφανή Ειρήνη 

[…] Άλλο η ζωή στη χώρα σου
[…] την ομορφιά της φύσης
που της γυρνάς την πλάτη
για να φύγεις στο ταξίδι.
[..] Κι αν σε πιάσει η αστυνομία χωρίς χαρτιά
την έβαψες για τα καλά.
Φύγε ξένε, φύγε να κρυφτείς
Μακριά, μακριά στην αλλαγή
και στην ξενιτιά
πικρή ζωή θα βρεις,
αλλά κοίτα τον ουρανό
για να βρεις
θάρρος δυνατό.

Κλαούντιαο Αρτελζάν

[…] Αλλά όταν τελειώσει το μεγάλο ταξίδι
σε οδηγεί στη φτώχεια.
Οι άλλοι αντί να σε φιλοξενήσουν
σε διώχνουν σα σκουπίδι […]

Μάρτσιν Ματσιορόφσκι

[…] Η καρδιά είναι χωρισμένη σε κομματάκια γιατί
μου λείπουν οι συγγενείς μου. Όνειρα κάνω πολλά
Δίχως προβλήματα.
Οι ελπίδες μας λιγοστεύουν. Φανταζόμαστε
Πώς θα είναι η χώρα που πάμε,
δίχως κανένα δίπλα μας.
Τη γλώσσα δεν την ξέρουμε.
Δουλειά δεν έχουμε, πώς θα ζήσουμε;
Γράφω στα παιδιά και στη μάνα μου
πως είμαι καλά πως βρήκα μια καινούρια δουλειά
που με φροντίζουνε σαν κόρη τους.

Γιόλα Γκέκα

Όνειρο τη λες τρελή, ελπίδες μεγάλη λέξη
Προβλήματα πολλά λόγια πόνος
Μια καταιγίδα από θλίψη.
Αχ, ξενιτιά μου.
Αχ μου ήρθες σαν αστραπή που λάμπει
Από ρατσισμό για να με ταξιδέψεις στη φτώχια
Χωρίς χαρτιά σαν λαθρομετανάστευση
Αχ, ξενιτιά
Είσαι σαν ένα ρουμπίνι που σε κάνει πάμπλουτο
Σαν ένα χελιδόνι που είναι χαρούμενο
Από χαρά, από ευτυχία.
Όμως μόλις έρθει η αλλαγή γίνεσαι
Σαν ένα λυσσασμένο ζώο που ήρθε
Να με καταραστεί.
Φιλοξενία δε βρίσκω
σε ένα μαγευτικό κόσμο
μόνο τον καταυλισμό,
τη βοήθεια της ζωής μου.

Βαγγέλης Κιάκο

[…] Η φτώχια είναι αξεπέραστη
Όπως και η ξενιτιά.

Ελένη Φούκη

Μάθαμε μέσα από τις εικόνες, το λόγο και τη μουσική, τις μαρτυρίες και τη μυθοπλασία, μάθαμε να ακούμε τον άλλο, να σεβόμαστε και να υπερασπίζουμε το δικαίωμά του στο όνειρο.

Μαρία Καζάντη, δασκάλα