Ιστορία των ταξιδιών

Της Ειρήνης Βοκοτοπούλου

Στην αρχή ο άνθρωπος ταξίδευε περπατώντας, κυρίως για να βρει τροφή ή νερό. Πολύ αργότερα έπλευσε στη θάλασσα και το όνειρό του να πετάξει σαν πουλί πραγματοποιήθηκε πολύ πρόσφατα. Το κάθε βήμα, το κάθε πανί που σήκωσε, το κάθε φτερό που άνοιξε ήταν ένα τεχνολογικό πείραμα κι όταν τα κατάφερνε ένα επίτευγμα. Η ιστορία των ταξιδιών είναι και η ιστορία των εφευρέσεων που κάθε φορά έκαναν τον κόσμο λιγότερο άγνωστο και μεγάλο. Ένωσαν αποστάσεις που άλλοτε χρειάζονταν χρόνια για να καλυφθούν, δάμασαν θάλασσες, πέταξαν έξω από τη γήινη ατμόσφαιρα. Χρησιμοποιώντας ιστορίες, εικόνες, μύθους, μυθιστορήματα και βιβλία γνώσεων μπορούμε να αφηγηθούμε αυτή τη διαδικασία εξερεύνησης του κόσμου.

Τα ταξίδια στη στεριά

Τα ταξίδια στη στεριά στην αρχαία εποχή ήταν επίπονα και επικίνδυνα. Ταξίδι σήμαινε να ακολουθείς δρόμους που συχνά δεν ήταν παρά κακοτράχαλα μονοπάτια. Σήμαινε να περνάς ποτάμια με τα πόδια. Μα πάνω απ’ όλα σήμαινε κοπιαστική πορεία κάτω από τον ήλιο, τον άνεμο, τη βροχή ή το χιόνι.

	Ο μύθος του Αισώπου με τον καυγά του Ήλιου και του Βοριά μας εξιστορούν τα βάσανα των οδοιπόρων. Και ο μύθος των οδοιπόρων και της αρκούδας μας αφηγείται τους πολλούς και κάθε λογής κινδύνους που είχαν οι οδοιπόροι να αντιμετωπίσουν επιπλέον.
	Εικόνα: Αίωπος, Οι ωραιότεροι μύθοι, εικ. Michael Fiodorov, Πατάκης, 1993

Ο τροχός ανακαλύπτεται γύρω στα 3200 π.Χ. στη Μεσοποταμία. Οι πρώτοι τροχοί φτιάχνονταν από ένα συμπαγές κομμάτι κορμού δέντρων. Αυτοί οι κύκλοι από συμπαγές ξύλο μετατράπηκαν σε τροχούς μόνο όταν οι άνθρωποι πέρασαν από το κέντρο τους ένα άξονα γύρω από τον οποίο μπορούσαν να περιστρέφονται. Από τότε κάρα, άρματα, καρότσες, άμαξες κυριαρχούν στις μετακινήσεις και στα ταξίδια.

Εικόνα: David Macaulay, Ανακαλύπτω τις μηχανές, μτφ. Νίκος Αρπατζάνης, Ερευνητές, 2000

Τα ταξίδια κρατούν πολλές μέρες και οι ταξιδιώτες εκτίθενται σε κινδύνους αλλά και στο κρύο της νύχτας, τη βροχή, το κρύο και τον καυτό ήλιο. Γι’ αυτούς τους ταξιδιώτες χτίζονται, ήδη από τα πολύ παλιά χρόνια, σταθμοί για να ξαποσταίνουν, όπως φαίνεται σε αυτόν τον ύμνο από τη Μεσοποταμία:

Πλάτυνα τα μονοπάτια, ίσιωσα τους μεγάλους δρόμους της χώρας,
Έκανα το ταξίδι ασφαλές, έχτισα «μεγάλα οικήματα»,
φύτεψα ολόγυρά τους κήπους, δημιούργησα χώρους ανάπαυσης,
εγκατέστησα εκεί καλοπροαίρετους ανθρώπους,
(Έτσι ώστε) όσοι έρχονται από κάτω, όσοι έρχονται από πάνω,
να ξεκουράζονται στη δροσιά τους,
ο οδοιπόρος που νυχτώνεται στο δρόμο
να μπορεί να βρει καταφύγιο εκεί, όπως σε μια καλοχτισμένη πόλη.

Από το βιβλίο του Lionel Cason, Το ταξίδι στον αρχαίο κόσμο, μτφ. Λίνα Σταματιάδη, Μ.Ι.Ε.Τ., 1995

Αν οι οδοιπόροι και τα ζώα χρειάζονται μονοπάτια, τα τροχοφόρα χρειάζονται δρόμους. Και ένα καταπληκτικό δίκτυο δρόμων που ένωσε σχεδόν ολόκληρο τον γνωστό κόσμο εκείνης της εποχής έφτιαξαν οι Ρωμαίοι. Οι Ρωμαίοι διδάχτηκαν από τους Ετρούσκους πώς να κατασκευάζουν δρόμους. Οι Ετρούσκοι είχαν καλοχαραγμένους, με καλό σύστημα αποστράγγισης και προσεκτικά ισοπεδωμένους χωματόδρομους. Οι Ρωμαίοι πρόσθεσαν στους δρόμους που κατασκεύασαν το λιθόστρωτο. Η Ρώμη έστρωσε κάθε χιλιόμετρο των κύριων δημόσιων δρόμων της.
Ο Πλούταρχος γύρω στα 120 π.Χ. αναφέρει:

«Οι δρόμοι διέσχιζαν την ύπαιθρο χωρίς στροφές, είχαν οδόστρωμα από πελεκημένες πέτρες και γερή υποδομή από καλά πατημένη άμμο. Οι λακκούβες ήταν ισοπεδωμένες, οι χείμαρροι και τα φαράγγια γεφυρωμένα. Οι παρυφές των οδών ήταν πάντα παράλληλες και στο ίδιο επίπεδο.»

Από το βιβλίο του Lionel Cason, Το ταξίδι στον αρχαίο κόσμο, μτφ. Λίνα Σταματιάδη, Μ.Ι.Ε.Τ., 1995

Ο αρχαιότερος οδικός χάρτης του κοσμου. Εικονογραφεί όλους τους δρόμους γύρω από τη Ρώμη.

	Τίποτα δεν αλλάζει καθώς τα χρόνια περνούν, στο αργό ξετύλιγμα των δρόμων που ακολουθούν πεζοπόροι ή καβαλάρηδες, φορτωμένα ζώα, καμήλες, ελέφαντες. Ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του κόσμου εξερευνήθηκε περπατώντας.
	Εικόνα: Η εξερεύνηση του εσωτερικού της Αφρικής από τον Ντέιβιντ Λιβινγκστον το 19ο αιώνα από το βιβλίο του Gian Paolo Ceserani, Το ταξίδι του Λίβινγκστον, εικ. Piero Ventura, Άμμος, 1986

Μέχρι που στις αρχές του 20ου αιώνα δυο εφευρέσεις θα αλλάξουν όχι μόνο τα ταξίδια αλλά θα κάνουν τη γη πολύ μικρότερη και θα φτάσουν μέχρι το πιο απόμακρο άγνωστο κομμάτι της: Η ατμομηχανή που θα κινήσει τα τρένα πάνω σε εκατομμύρια μέτρα σιδηροδρομικών γραμμών και το αυτοκίνητο που θα αλλάξει ριζικά την έννοια του ταξιδιού αλλά και θα κατακτήσει κάθε πτυχή της ζωής των ανθρώπων στις πόλεις. 
Τα δυο αυτά μεταφορικά μέσα θα μειώσουν θεαματικά τον χρόνο που χρειάζεται για να κάνει ο άνθρωπος το γύρο του κόσμου. Ο πρώτος που θα τολμήσει να αναμετρηθεί με τον χρόνο είναι ο Φιλέας Φογκ, που κάνει το γύρο του κόσμου σε 80 ημέρες, κερδίζοντας τον χρόνο και το στοίχημα.

Το κίτρινο τρένο σφυρίζει και βγαίνει από το σταθμό. Ο Τεό παρακολουθεί τον παππού του να χειρίζεται τους λεβιέδες και τις στρόφιγγες, ενώ η ατμομηχανή ορμάει προς τα εμπρός ξεφυσώντας και βαριανασαίνοντας. Εντυπωσιασμένο το αγόρι αισθάνεται τη μηχανή να πάλλεται από ζωή ολόγυρά του. Ο Σαμ, ο εξερευνητής, βγαίνει από το μυαλό του κι ο μεγάλος κίτρινος ανακόντας κυλάει τώρα στις ράγες και βγάζει καπνό…
Συγκινημένος ο παππούς αναπολεί. Λέει τις ιστορίες του, όπως τις λένε και τα βιβλία που είναι οι αγαπημένοι σύντροφοι του Τεό.
"Βλέπεις ετούτες τις λεωφόρους, τις γέφυρες, τα πάρκα, τις πλατείες, όλη αυτή τη μεγάλη πολιτεία, που είναι σήμερα η Νέα Καλντέρα; Ε λοιπόν, όταν το Κίτρινο Τρένο ήρθε εδώ για πρώτη φορά, δεν υπήρχε τίποτα! "».

Φρεντ Μπερνάρ, Το κίτρινο τρένο, εικονογράφηση Φρανσουά Ροκά, μτφ. Έφη Κορομηλά, Κάστωρ, 2000

«Άραγε, είπε μέσα του [ο βάτραχος], να παίρνει εύκολα μπρος αυτού του είδους το αυτοκίνητο;
Την άλλη στιγμή, χωρίς κι ο ίδιος να ξέρει πώς έγινε, διαπίστωσε ότι κρατούσε το χερούλι και το γύριζε. Καθώς αντήχησε ο γνωστός ήχος, ένιωσε να τον συνεπαίρνει το παλιό πάθος και να τον κυριεύει ολόκληρο, ψυχή και σώμα. Σαν μέσα σ’ όνειρο, βρέθηκε ως δια μαγείας καθισμένος στη θέση του οδηγού. Σαν μέσα σε όνειρο, έβαλε ταχύτητα, έκανε απότομη στροφή στην αυλή και βγήκε απ’ την καμάρα έξω στο δρόμο και, σαν μέσα σε όνειρο, του φάνηκε να χάνεται προσωρινά κάθε αίσθηση καλού και κακού, κάθε φόβος ευνόητων συνεπειών. Αύξησε την ταχύτητά του και, καθώς το αυτοκίνητο κατάπινε το δρόμο και ορμούσε μπροστά στη μεγάλη δημοσιά διασχίζοντας την απέραντη εξοχή, τότε και μόνο τότε συναισθάνθηκε πως ήταν ο Βάτραχος ακόμα μια φορά, ο Βάτραχος στις καλύτερες και πιο κεφάτες στιγμές του, ο Βάτραχος, ο φόβος και ο τρόμος της ασφάλτου, ο μόνος και κύριος αφέντης της, που μπροστά του έπρεπε όλοι να παραμερίζουν ειδαλλιώς να γίνουν λιώμα και να χαθούν στην αιώνια ανυπαρξία. Καθώς οδηγούσε πετώντας, τραγουδούσε, και το αυτοκίνητο του απαντούσε με ηχηρό βουητό καταβροχθίζοντας τα χιλιόμετρα κάτω απ’ τις ρόδες του. Έτρεχε ο Βάτραχος με ιλιγγιώδη ταχύτητα χωρίς να ξέρει για πού, ικανοποιώντας τα ένστικτά του, ζώντας τη δική του στιγμή κι αδιαφορώντας για το τι θα μπορούσε να του συμβεί.»

Κέννεθ Γκρέιαμ, Ο άνεμος στις ιτιές, εικ. Patric Benson, μτφ. Φώντας Κονδύλης, Πατάκης, 1999

Ταξίδια στη θάλασσα και τα ποτάμια

Στην αρχαία εποχή το θαλασσινό ταξίδι ήταν ο πιο γρήγορος τρόπος για να μετακινηθεί κανείς από τόπο σε τόπο. Με την προϋπόθεση πως ο καιρός θα ήταν καλός, το θαλάσσιο ταξίδι δεν ήταν καθόλου δυσάρεστο. Ο ταξιδιώτης φόρτωνε στο πλοίο το φαγητό, το ποτά και τα υπόλοιπα υπάρχοντά του και δεν χρειαζόταν πια να κάνει τίποτα άλλο: το καράβι γινόταν πανδοχείο και ο αέρας ή τα κουπιά έκαναν τη δουλειά τους.

Ένα από τα πρώτα καράβια που χτίστηκαν, που έπρεπε να διασχίσει όλες τις θάλασσες, να νικήσει την τρομερή κακοκαιρία και να σώσει όλα τα ζωντανά είδη του πλανήτη ήταν η κιβωτός του Νώε:

…Ο Θεός κατάστρωσε ένα σχέδιο
ώστε ο Νώε και η οικογένειά του να μη χαθούν στην πλημμύρα.
Είπε στο Νώε να φτιάξει μια κιβωτό.
Ο Νώε τον άκουσε προσεχτικά κι έκανε ακριβώς ό,τι είπε ο Θεός.
Η κιβωτός ήταν μακριά σαν πεδιάδα, πλατιά σαν παιδική χαρά και ψηλή σαν τρία σπίτια μαζί. Ήταν φτιαγμένη από ξύλο κυπαρισσιού.
Ο Νώε την άλειψε με ρετσίνι, από μέσα κι απ’ έξω.
Είχε τρία καταστρώματα, ένα κάτω, ένα στη μέση κι ένα πάνω, μια είσοδο στα πλάγια και φεγγίτες στην οροφή. 

Μάικλ Μακάρθυ, Η ιστορία της Κιβωτού του Νώε, εικονογράφηση Τζουλιάνο Φέρρι, Πατάκης, 2002

Μια περιγραφή των υλικών αλλά και των εργαλείων που χρησιμοποιούσαν στη Μεσόγειο για την κατασκευή ενός πλεούμενου στην αρχαιότητα είναι από την Οδύσσεια, όπου η Καλυψώ βοηθάει τον Οδυσσέα να φτιάξει τη σχεδία του.

…Του δίνει ένα διπλό πελέκι κοφτερό, χάλκινο και μεγάλο,
καλάρμοστο στο χέρι, οπλισμένο μ' όμορφο στειλιάρι,
τέλεια στεριωμένο, από ξύλο ελιάς.
Του 'δωσε και σκερπάνι ακονισμένο, και πρώτη
βγήκε στον δρόμο που τραβά στην άκρη του νησιού,
όπου και τα μεγάλα δέντρα υψώνονταν:
σκλήθρες και λεύκες, ουρανομήκη έλατα - στεγνά, κατάξερα,
για να μπορούν ανάλαφρα να πλέουν.
Τα δέντρα τα ψηλά τού δείχνει, και ξαναγύρισε
προς τη σπηλιά η Καλυψώ θεόμορφη.
Εκείνος άρχισε να κόβει τους κορμούς (γρήγορα πήγαινε η δουλειά),
συμπλήρωσε τους είκοσι κομμένους
και τους πελέκησε με τον χαλκό τους κλώνους,
τους έξυσε μετά και τους στάθμισε, για να 'ναι ίσοι.
Στην ώρα της, θεόμορφη κι η Καλυψώ φέρνει τα τρύπανα.
Κι αυτός τα ξύλα τρύπησε και τα σοφίλιασε,
ταιριάζοντας τα με ξύλινα καρφιά κι αρμούς.
Όσο φαρδύ τορνεύει μάστορης  που κατέχει την τέχνη του άριστα
τον πάτο καραβιού για φόρτωμα,
τόσο φαρδιά κι ο Οδυσσέας την έφτιαξε την πλάβα,
Στεριώνοντας τα ίκρια με πολλά στραβόξυλα,
ώσπου απλώνοντας μακριές σανίδες τέλειωσε την κουβέρτα.
Τότε και το κατάρτι το έμπηξε στη μέση μ' αντένα ταιριασμένη,
και το τιμόνι μαστόρεψε, να 'ναι ο κυβερνήτης του.
Ύστερα τη σχεδία περίφραξε, στο κύμα για ν' αντέχει,
με κλωνάρια ιτιάς, ρίχνοντας από πάνω φύλλα.
Και ξαναφτάνει η Καλυψώ θεόμορφη με το λινό για τα πανιά·
καλά κι αυτά τα μαστορεύει.
Τα ξάρτια και τα κάτω καραβόσχοινα της έδεσε,
και με φαλάγγια τη σχεδία τη σέρνει και τη ρίχνει
στο θείο κύμα της θαλάσσης.
Είχε πια συμπληρώσει μέρες τέσσερις, ώσπου τα τέλειωσε όλα.

Ομήρου Οδύσσεια, μτφ. Δημήτρης Μαρωνίτης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2009

Τα μικρά αυτά πλεούμενα ήταν φτιαγμένα, το σκαρί και τα πανιά τους, για συνετά ταξίδια, όχι στην ανοιχτή θάλασσα αλλά για να πλέουν όχι μακριά από την ακτή, καταρχήν μόνο την ημέρα και το βράδυ να τραβιούνται στην άμμο. Τα ταξίδια γίνονται κυρίως τα καλοκαίρια όταν ο καιρός ήταν καλός και οι θάλασσες ήρεμες.
Ο Ησίοδος τον 7^ο π.Χ. αιώνα συμβουλεύει τον αδερφό του στο έργο του Έργα και Ημέρες:

«Όταν έρχεται ο χειμώνας και κοχλάζουν οι πνοές των ανέμων, να μην οδηγείς το σκάφος στην οινόχρωμη θάλασσα αλλά να καλλιεργείς τη γη. Τράβα το σκάφος στην παραλία, βάλε γύρω γύρω πέτρες και βγάλε το πώμα ώστε η βροχή του Δία να μη σαπίσει τίποτα. Τακτοποίησε στο σπίτι σου τα άρμενα, δίπλωσε προσεκτικά τα πανιά του πλοίου, κρέμασε το πηδάλιο πάνω από τη φωτιά και περίμενε να έρθει η εποχή της ναυσιπλοΐας».

Από το συλλογικό βιβλίο, Μεσόγειος: ο χώρος και η ιστορία, μτφ. Ρίκα Μπενβενίστε, Έφη Αβδελά, Αλεξάνδρεια, 1990

Τα μόνα τεχνικά βοηθήματα που διέθεταν οι ναυτικοί μέχρι πριν από τρεις αιώνες ήταν τα κιάλια, ο αστρολάβος, ο εξάντας και οι χάρτες – οι πορτολάνοι. Σ’ αυτά θα προστεθεί και η πυξίδα.

Εικόνα: Βασίλης Κρεμμυδάς, Καθημερινές ιστορίες για τα καράβια, Καλειδοσκόπιο, 2006

Μ’ αυτά τα εργαλεία ο Κολόμβος θα ανοιχτεί στον Ατλαντικό, πιστεύοντας πως θα φτάσει στις Ινδίες…

«…Αναχώρησα από την πολιτεία της Γρενάδας τη δωδεκάτη μέρα του Μάη του χρόνου 1492, ένα Σάββατο. Ήρθα στην πόλη Πάλος, που είναι θαλασσινό λιμάνι, κι εδώ αρμάτωσα τρία πλοία κατάλληλα για τέτοιου είδους επιχειρήσεις και αναχώρησα απ’ αυτό το λιμάνι εφοδιασμένος καλά με άφθονα μέσα διαβίωσης και πολλούς ανθρώπους της θάλασσας, την Τρίτη μέρα του μήνα Αυγούστου του ίδιου χρόνου, μια Παρασκευή, μισή ώρα πριν την ανατολή του ήλιου. Πήρα το δρόμο για τις Καναρίους Νήσους, οι οποίες ανήκουν στις υψηλότητές Σας και βρίσκονται στον Ωκεανό που ανέφερα, για ν’ ακολουθήσω από κει την πορεία μου και να πλεύσω ώσπου να προσεγγίσω τις Ινδίες…»

Χριστόφορος Κολόμβος, Ανακάλυψη της Αμερικής, ημερολόγιο πλοίου 1492 – 1493, μτφ. Νίκος Βατικιώτης, Αίολος, 1984

… και ο Μαγγελάνος θα κάνει για πρώτη φορά το γύρο της γης από τη θάλασσα.

Στα τέλη του 19^ου αιώνα η ατμομηχανή θα αλλάξει και τα ταξίδια στη θάλασσα. Τα ιστιοφόρα καράβια θα μοιραστούν για λίγο τις θάλασσες με τα ατμόπλοια ακόμα πάνω και στο ίδιο πλοίο που πλέει με πανιά και ατμομηχανή. Σύντομα τα ατμόπλοια θα κατακτήσουν τις θάλασσες και τα πρώτα υπερωκεάνια θα πλεύσουν με ασφάλεια στους ωκεανούς, μεταφέροντας από τη μια ήπειρο στην άλλη τουρίστες αλλά κυρίως μετανάστες που αναζητούν μια καλύτερη τύχη. Δεν λείπουν όμως και τα ναυάγια και ο Τιτανικός, το μεγαλύτερο υπερωκεάνιο της εποχής του, ναυαγεί στο παρθενικό του ταξίδι.

«…Τούτο το ατμόπλοιο είναι ένα αριστούργημα ναυπηγικής. Κάτι περισσότερο από σκάφος: μια πλωτή πολιτεία, ένα τμήμα κομητείας που χωρίστηκε από το αγγλικό έδαφος και, αφού διασχίσει τη θάλασσα, θα προσκολληθεί στην αμερικανική ήπειρο. Φανταζόμουν την πελώρια μάζα του παρασυρμένη από τα κύματα, την προκλητική της πάλη με τους ανέμους, την τόλμη της μπροστά στην ανήμπορη θάλασσα, την αδιαφορία της για τη φουσκοθαλασσιά, τη σταθερότητά της...»

Ιούλιος Βερν, Η πλωτή πολιτεία, μτφ. Λήδα Παλλαντίου, Πατάκης, 2000

Ταξίδια στον αέρα

	Η προσπάθεια για να πετάξουμε χάνεται μέσα στη μυθολογία και το κερί που κρατάει τα φτερά του Ίκαρου ενωμένα και λιώνει από τη ζέστη του ήλιου, είναι η πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια του ανθρώπου να πετάξει.
	Εικονογράφηση του Σβετλίν από το βιβλίο της Μαρίας Αγγελίδου, Ελληνική Μυθολογία, από τους θεούς στους ανθρώπους, Παπαδόπουλος, 2007

Τα αερόστατα το 18^ο αιώνα κάνουν το όνειρο να μοιάζει λίγο πιο αληθινό αν και όχι πάντα:

— Ανεβαίνουμε;
— Όχι! Το αντίθετο! Κατεβαίνουμε!
— Κάτι χειρότερο, κύριε Κύρε! Πέφτουμε!
— Για το Θεό! Πετάξτε τη σαβούρα!
— Να κι ο τελευταίος σάκος αδειανός!
— Το αερόστατο ανυψώνεται;
— Όχι!
— Ακούω κάτι σαν παφλασμό κυμάτων!
— Η θάλασσα βρίσκεται κάτω από απ’ το σκάφος!
— Δεν πρέπει να απέχει πάνω από πεντακόσια πόδια από μας!
— Έξω καθετί που βαραίνει!... Τα πάντα! Κι ο Θεός μαζί μας.

Ιούλιος Βερν, Μυστηριώδης Νήσος, Παπαδημητρίου, 1999

Ο Ιούλιος Βερν όμως μας περιέγραψε και φανταστικές ιπτάμενες μηχανές όπως το Άλμπατρος στο βιβλίο του Ροβήρος ο Κατακτητής.

«Το Άλμπατρος ήταν αληθινά  σωστό πλοίο∙ είχε μάκρος τριάντα μέτρα και πλάτος τέσσερα, είχε πλώρη και πρύμνη σαν τα καράβια. Σε ιδιαίτερα διαμερίσματα βρίσκονταν οι μηχανές, τα τρόφιμα, τα εργαλεία, οι αποθήκες του νερού. Υπήρχαν ιδιαίτερες καμπίνες για το προσωπικό του αερόπλοιου. Προς το μέρος της πλώρης ήταν τα κελλάρια, η κουζίνα και οι καμπίνες για το πλήρωμα. Προς το μέρος της πρύμνης βρίσκονταν η καμπίνα του μηχανικού, μια τραπεζαρία κι από πάνω ένα γυαλόφραχτο κλουβί, όπου βρισκόταν ο τιμονιέρης. Σε όλες τις θυρίδες και σε όλα τα παράθυρα το φως έμπαινε από ειδικά κατασκευασμένο γυαλί μεγάλης αντοχής. Δεξιά κι αριστερά σε όλο το κατάστρωμα υψώνονταν κάθετα τριάντα εφτά άξονες από δεκαπέντε δεξιά κι αριστερά, κι εφτά κατάρτια. Αντί όμως τα κατάρτια αυτά να έχουν πανιά, είχαν απλώς δυο οριζόντιους έλικες το καθένα. Οι έλικες αυτοί ήταν μικροί μα μπορούσαν να περιστραφούν με καταπληκτική ταχύτητα. Καθένας από τους άξονες αυτούς είχε κίνηση ανεξάρτητη από τους άλλους. Μπροστά και πίσω υπήρχαν δυο μεγάλοι έλικες, που είχαν κι αυτοί καταπληκτική περιστροφική δύναμη.»

Ιούλιος Βερν, Ροβήρος ο Κατακτητής, Άγκυρα, 2004

Από τις αρχές του 20^ου αιώνα τα αεροπλάνα επιχειρούν δειλά τις πρώτες πτήσεις τους. Πολύ συχνά πέφτουν. Οι μικροί χρόνοι όμως, που χρειάζονται για να καλύψουν τις αποστάσεις κάνουν τις πτήσεις θλεκτικές για όλο και περισσότερο κόσμο. Σ’ ένα αεροπορικό ατύχημα ο συγγραφέας Αντουάν ντε Σαντ Εξυπερύ, πιλότος ο ίδιος, θα συναντήσει δίπλα στο αεροπλάνο του τον ήρωά του. Ο Μικρός Πρίγκιπας έχει φτάσει στη γη και το αεροπλάνο έχει κερδίσει μια θέση στη λογοτεχνία.

«Έτσι έζησα μόνος, δίχως κανένα που να μπορώ να κουβεντιάσω μαζί του πραγματικά, ώσπου το αεροπλάνο μου έπαθε μια βλάβη στην έρημο της Σαχάρας, πριν από έξι χρόνια. Κάτι είχε σπάσει μέσα στον κινητήρα μου. Κι όπως δεν είχα μαζί μου μήτε μηχανικό, μήτε επιβάτες, ετοιμαζόμουν να επιχειρήσω μόνο μου μια δύσκολη επισκευή. Ήταν για μένα ζήτημα ζωής και θανάτου. Το νερό που είχα για να πίνω θα μου έφτανε το πολύ οχτώ μέρες. Το πρώτο βράδυ λοιπόν αποκοιμήθηκα πάνω στην άμμο, χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη γη. Ήμουν πολύ πιο απομονωμένος από ένα ναυαγό πάνω στη σχεδία του μέσα στην καρδιά του ωκεανού.»

Αντουάν ντε Σαιντ Εξυπερύ, Ο Μικρός Πρίγκιπας, μτφ. Στρατής Τσίρκας, Ηριδανός

Εικόνα: Peter Sis, The pilot and the little Prince, Farrar Straus Giroux, New York, 2014

Από τη στιγμή που ο άνθρωπος κατάφερε να πετάξει, ο δρόμος ή καλύτερα ο αιθέρας άνοιξε για όλο και πιο μακρινά ταξίδια. Στην αρχή με το μυαλό. Ο Ιούλιος Βερν οραματίζεται ένα μεγάλο κανόνι, έναν πύραυλο που θα στείλει τον άνθρωπο στο φεγγάρι:

«Συνεχίζω, πήρε το λόγο ο Μπάρμπικεϊν. Όταν ένα βλήμα εκτοξεύεται στο διάστημα, τι συμβαίνει; Κυριαρχούν πάνω του τρεις ανεξάρτητες δυνάμεις, η αντίσταση του υλικού μέσου, η έλξη της Γης και η προωθητική δύναμη με την οποία έχει τροφοδοτηθεί. Η αντίσταση του υλικού μέσου, δηλαδή η αντίσταση του αέρα, θα έχει ελάχιστη σημασία. Πραγματικά, η γήινη ατμόσφαιρα καλύπτει απόσταση μόνο εξήντα χιλιομέτρων. Επομένως, με μία ταχύτητα έντεκα χιλιάδων χιλιομέτρων, το βλήμα θα την έχει διασχίσει μέσα σε πέντε λεπτά και ο χρόνος αυτός είναι αρκετά βραχύς, ώστε να θεωρήσουμε ασήμαντη την αντίσταση του περιβάλλοντος. Ας περάσουμε λοιπόν στη γήινη έλξη, δηλαδή στη βαρύτητα της βολίδας. Γνωρίζουμε ότι η βαρύτητα αυτή θα ελαττώνεται αντιστρόφως ανάλογα με το τετράγωνο της απόστασης. Πραγματικά, να τι μας λέει η φυσική: Όταν ένα σώμα που έχει αφεθεί ελεύθερο στον αέρα πέφτει στην επιφάνεια της Γης, η πτώση είναι τέσσερα μέτρα και ενενήντα εκατοστά το πρώτο δευτερόλεπτο. Και αν αυτό το ίδιο σώμα μεταφερόταν στα τετρακόσιες έντεκα χιλιάδες τετρακόσια είκοσι εφτά χιλιόμετρα, με άλλα λόγια στην απόσταση στην οποία βρισκόταν η Σελήνη, η πτώση του θα μειωνόταν στο ένα χιλιοστό και ένα τρίτο περίπου μέσα στο πρώτο δευτερόλεπτο. Θεωρείται σχεδόν ακίνητο. Πρέπει λοιπόν να νικήσουμε σταδιακά την επίδραση της βαρύτητας. Πώς θα τα καταφέρουμε; Με την προωθητική δύναμη. 
— Να η δυσκολία, απάντησε ο ταγματάρχης.
— Να την, πράγματι, συνέχισε ο πρόεδρος, αλλά θα θριαμβεύσουμε, γιατί αυτή η προωθητική δύναμη, που μας είναι απαραίτητη, θα προκύψει από το μήκος του εκτοξευτήρα και από την ποσότητα του μπαρουτιού που θα χρησιμοποιηθεί, η οποία δεν περιορίζεται από τίποτ’ άλλο πέρα από την αντίσταση του όπλου. Ας ασχοληθούμε λοιπόν σήμερα με τις διαστάσεις  που πρέπει να δώσουμε στο κανόνι.»

Ιουλίου Βερν, Από τη Γη στη Σελήνη, μτφ. Ντορέτα Πέππα, Πατάκης, 1994

Εικόνα: Αντώνης Παπαθεοδούλου, Από τη Γη στη Σελήνη, εικ. Ίρις Σαμαρτζή, Παπαδόπουλος, 2015 

Οι εφευρέσεις του 19ου και του 20ου αιώνα άλλαξαν για πάντα την έννοια του ταξιδιού και η συντόμευση του χρόνου που διαρκεί ένα ταξίδι άλλαξε και τους ταξιδιώτες. Τώρα πια συζητάμε περισσότερο για τον προορισμό παρά για το ταξίδι και η σκόνη του δρόμου, ο αέρας που φουσκώνει τα πανιά, η ανησυχία για τους κινδύνους και το άγνωστο δεν γράφουν πια τις ίδιες ιστορίες.

ταξίδια στο χρόνο	φανταστικά ταξίδια	ο γύρος του κοσμου	ταξίδια στη στεριά	ταξίδια στη θάλασσα	ταξίδια στον αέρα

 Διαβάστε ακόμη: Νομάδες: σπίτια που ταξιδεύουν