Ένα έργο που αναζητά συνεχιστές και καινούργιο όραμα

ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Στις 8 Σεπτεμβρίου έφυγε από τη ζωή η Έλγκα Καββαδία, περισσότερο γνωστή ως ανιψιά του Νίκου Καββαδία. Το έργο της ζωής της, όμως, ήταν οι παιδικές βιβλιοθήκες στην Ελλάδα.

Ένα έργο που γεννήθηκε μέσα από τη συνάντηση δύο πολύ ιδιαίτερων γυναικών με εξαιρετική παιδεία, τόλμη και πάθος: της Ανέτ Σλουμπερζέ και της Έλγκας Καββαδία.

 

ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ένα έργο που αναζητά συνεχιστές και καινούργιο όραμα

Της Ειρήνης Βοκοτοπούλου

Η Ανέτ Σλουμπερζέ χρηματοδότησε το Δίκτυο Παιδικών Βιβλιοθηκών στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του. Έχοντας ήδη, από το 1965, ιδρύσει και λειτουργήσει μια βιβλιοθήκη στο υποβαθμισμένο προάστιο του Κλαμάρ στο Παρίσι, αποφασίζει 13 χρόνια αργότερα, έχοντας στενές σχέσεις με την Ελλάδα, να φτιάξει μια αντίστοιχη βιβλιοθήκη εδώ. Μετά από έρευνες και επαφές καταλήγει στην ίδρυση της πρώτης παιδικής βιβλιοθήκης το 1978, στην Ελευσίνα. Γράφει η Έλγκα Καββαδία:

«...Αρχίσαμε να κάνουμε μια έρευνα στις προβληματικές περιοχές της Αθήνας. Η περιοχή που επιλέξαμε ήταν η Ελευσίνα, περιοχή με μεγάλο αριθμό παιδιών εργατών (ναυπηγεία, βιομηχανία σιδήρου, τσιμέντα), μολυσμένη ατμόσφαιρα, ανύπαρκτο κοινωνικό εξοπλισμό. 
Ζητήσαμε τη συμμετοχή του τοπικού φορέα για την εξασφάλιση του κατάλληλου χώρου καθώς και των εξόδων συντήρησης. 
Εμείς αναλαμβάναμε τη διαμόρφωση του χώρου, την επίπλωση, το υλικό (βιβλία, διαφάνειες, ταινίες, αφίσες, μηχανήματα προβολής) καθώς και τη μισθοδοσία του προσωπικού. 
Η βιβλιοθήκη άνοιξε το Μάιο του 1978. Οι προβλέψεις για τη λειτουργία της δεν διακρίνονταν από ενθουσιασμό, δηλαδή υπήρχε κάποια δυσπιστία ως προς την προσέλευση των παιδιών. Αυτό αποδείχτηκε τελείως λανθασμένο. Γιατί αυτό που εννοούσαν στην Ελλάδα βιβλιοθήκη ήταν μάλλον μια αποθήκη με μερικά βιβλία που είχαν βρεθεί εκεί κατά τύχη και τα περισσότερα ήταν ανούσια, χωρίς ενδιαφέρον. 
Από την πρώτη μέρα η προσέλευση των παιδιών ξεπέρασε όλες τις προσδοκίες μας.»

Έλγκα Καββαδία – Χατζοπούλου, 22 βιβλιοθήκες, στο Παιδικές Βιβλιοθήκες, Κέντρο Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου, 1988, σελ.13-14.

ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Έλγκα Καββαδία και Ανέτ Σλουμπερζέ στη Βιβλιοθήκη της Ελευσίνας

Και συνεχίζει:

«Να δημιουργηθούν βιβλιοθήκες στην Ελλάδα ήταν το πρόγραμμα μιας ολόκληρης ζωής, κυρίως όταν πρόκειται το πρόγραμμα αυτό να επεκταθεί σε μια ολόκληρη χώρα. Να μάθουν να αγαπούν το διάβασμα, να ανακαλύψουν, διαβάζοντας, πώς ζουν οι άντρες, οι γυναίκες και τα παιδιά σήμερα, πώς ζούσαν χθες, πώς θα ζήσουν αύριο, αυτό είναι ένα προνόμιο που θέλησα να φτάσει ως τα παιδιά τα απομονωμένα σε βουνά και σε νησιά.»

Έτσι ξεκίνησε στην Ελλάδα η ιστορία των παιδικών Βιβλιοθηκών. Αργότερα το 1981, όταν υπουργός Γεωργίας ήταν ο Κωνσταντίνος Σημίτης, δημιουργήθηκαν, αρχικά, 22 παιδικές βιβλιοθήκες σε όλη την Ελλάδα, σε συνεργασία με τους αγροτικούς συνεταιρισμούς. Το πρώτο δίκτυο βιβλιοθηκών γεννήθηκε από τη γενναιοδωρία της Γαλλίδας Annette Schlumberger, την καλλιέργεια, την παιδεία και το πάθος της Έλγκας Καββαδία και τη βούληση ενός πολιτικού. Το κέντρο αυτού του δικτύου εγκαταστάθηκε στην οδό Φιλελλήνων αρχικά και κατόπιν στην οδό Ερμού 56 και αργότερα στην οδό Πεσμαζόγλου, τροφοδοτώντας τις βιβλιοθήκες κάθε μήνα με καινούργια βιβλία και άλλο εποπτικό υλικό και συντηρώντας μια βιβλιοθήκη περίπου 10.000 τίτλων για την παιδική λογοτεχνία και το παιδικό βιβλίο.

ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

O χάρτης με τις τοποθεσίες των Παιδικών Βιβλιοθηκών, φιλοτεχνημένος από τον Αλέξη Κυριτσόπουλο

«Η πρώτη μέρα λειτουργίας της Παιδικής Βιβλιοθήκης στο Βελβεντό, Οκτώβρης ΄83, ήταν γιορτή που συνεχίστηκε για 27 χρόνια», αφηγείται ο Γιώργος Τσιουκάνης, δήμαρχος στο Βελβεντό τη δεκαετία του '80. «΄Ο,τι καινούριο επιχειρούνταν τότε στην επαρχία στη σφαίρα του πολιτισμού, ήταν ανοργάνωτος αυθορμητισμός, κράμα ημιμάθειας και ομιχλώδους στόχου. Σπάνια στέριωνε κάτι. Για να κατακτήσει την κοινωνική του θέσμιση όφειλε και να κουμπώσει με την ιδιο-τροπία, το ύφος και ήθος των τοπικών "κοινών", διατηρώντας με διαφάνεια και αξιοπρέπεια την αυτονομία του.

ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η Παιδική Βιβλιοθήκη στο Βελβεντό διέθετε τυπογραφείο. Εδώ ο Γιάννης Παλαβός τύπωσε το πρώτο του κείμενο. φωτ. Κατερίνα Καλούδη

Η Παιδική Βιβλιοθήκη κούμπωσε από την πρώτη μέρα ως καλοδεχούμενη έκπληξη στην τοπική κοινωνία. Η Έλγκα δίπλα της, με σεβασμό στον μόχθο και τρόπο των αγροτών, σαρώνοντας όμως αντιστάσεις της κλειστής κοινωνίας, πείθοντας και διεμβολίζοντας αγκυλώσεις και στερεότυπα με την συναίνεση των κατοίκων, προσπερνώντας ιδιοτέλειες και ανασφάλειες οικογενειών και σχολείων, αποσπώντας τα παιδιά από το σημειωτόν της συνήθειας και ταξιδεύοντάς τα στον κόσμο. Ρίζωσε ως θεσμικό ανάλογο της παιδικής ηλικίας: αναγνωστήριο, ησυχαστήριο, τόπος και τρόπος μετοχής σε κοινότητα πιτσιρίκων, καφενείο και κατασκήνωσή τους, τυπογραφείο, θέατρο, μουσική, τέχνες, ορμητήριο περιπλάνησης προς τον έξω κόσμο.
Για 27 χρόνια μεγάλωνε παιδιά με αυτενέργεια.

Το 2010 η Υπ. Παιδείας την έκλεισε. Κλείδωσε και πέταξε το κλειδί.

Σήμερα, ανακατασκευάζεται από τον Δήμο και τον επόμενο χρόνο θα ξανανοίξει, ως Δημοτική. Στοίχημα και πρόκληση αυτοδιοίκησης. Αλλά μόνη αυτή. Χωρίς Δίκτυο Παιδικών Βιβλιοθηκών και Κέντρο Παιδικού κι Εφηβικού Βιβλίου.

Annette και Έλγκα λείπουν εκκωφαντικά. Μένει όμως ζωντανός οδηγός ο στόχος τους για τις Παιδικές Βιβλιοθήκες : ομαδική ζωή –φροντισμένο περιβάλλον – ηρεμία – διάλογος – διήγηση – ανάγνωση - το παιδί να είναι μόνο του, να μετέχει και να αυτενεργεί, χωρίς υπερπροστασία και καταπίεση, ήσυχο κι ελεύθερο να κάνει τις επιλογές του, να ανακαλύψει εαυτό και κόσμο.»

«Γνώρισα την Έλγκα Καββαδία το 1998, όταν μετά από διαγωνισμό ανέλαβα τη θέση της υπευθύνου στην Παιδική Βιβλιοθήκη της Νέας Ερυθραίας, σήμερα Search Παιδική Βιβλιοθήκη Κηφισιάς. Είκοσι τρία χρόνια μετά, εκτιμώ την μεγάλη τύχη μου να συνεργαστώ μαζί της», συμπληρώνει η Κατερίνα Φρουζάκη υπεύθυνη μιας βιβλιοθήκης που συνεχίζει μέχρι σήμερα τη λειτουργία της στα πρότυπα που καθιέρωσε η Έλγκα Καββαδία. Και συνεχίζει: «Βιβλία όλων των κατηγοριών, πολλές φορές ακριβά, επιλεγμένα με αυστηρά κριτήρια αποστέλλονταν τακτικά σε μεγάλα χαρτόκουτα σε όλες τις Βιβλιοθήκες. Τα κουτιά με τα βιβλία τα άνοιγαν τα παιδιά. Σε αυτά απευθύνονταν, αυτά έπρεπε πρώτα να τα βγάλουν με λαχτάρα ένα -ένα , να τα ξεφυλλίσουν, να τα χαρούν, να επιλέξουν πιο θα πρωτοδανειστούν, να τα σχολιάσουν, να ξεκινήσουν επί τόπου να τα διαβάζουν. Μέσα σε κάθε κουτί υπήρχε και ένα "Θέμα" – πρόταση για να δουλευτεί από όλους εμάς στη Βιβλιοθήκη. Κάποια από τα καινούργια βιβλία και πολλά από αυτά που ήδη βρίσκονταν στα ράφια υποστήριζαν κάθε Θέμα όσο γινόταν πιο σφαιρικά, ανοίγοντας καινούργιες διακλαδώσεις για νέες αναζητήσεις. Ιστορία, βιογραφίες και μαρτυρίες, λευκώματα τέχνης, επιστήμες, ταξιδιωτικοί οδηγοί και χάρτες, που μας οδηγούσαν σε παλιούς και καινούργιους πολιτισμούς, σε κόσμους του χθες και του σήμερα».

chatz 2

Παιδική Βιβλιοθήκη στο Κομπότι Άρτας. φωτ. Κατερίνα Καλούδη

Η Ράνια Ζωίδου μοιράζεται τη δικιά της εμπειρία ως Υπεύθυνης για τα προγράμματα του Οργανισμού Παιδικών και Εφηβικών Βιβλιοθηκών (όπως μετονομάστηκε το Κέντρο αργότερα) από το 1997 έως το 2010: «Ανάμεσα στα τόσα σημαντικά που μου έμαθε η κ. Έλγκα, ήταν και αυτό: να δουλεύω με κέφι. Το αποτέλεσμα της προσπάθειάς μου να προκύπτει από πραγματική διάθεση. Τότε μόνο θα δημιουργούσαμε κάτι διασκεδαστικό, επομένως και ενδιαφέρον για τα παιδιά. Υποστήριζε ότι κανένα θέμα δεν είναι βαρετό, αρκεί η παρουσίαση και το ξεδίπλωμά του να γίνει με έξυπνο τρόπο. Να μην είναι η προσέγγιση διδακτική, να μη θυμίζει διδασκαλία υποχρεωτική. Αυτό ήταν το άτυπο μάθημα που μου έδινε εκείνη διαρκώς. Το υλικό της κεντρικής βιβλιοθήκης έκρυβε θησαυρούς, γεγονός που οφειλόταν στην κ. Έλγκα: Δεν έχανε καμία ευκαιρία για να ανανεώσει τη συλλογή με «σπάνια» βιβλία. Κάθε δωρεά γινόταν δεκτή κι ας γέμιζαν οι αποθήκες, γιατί ανάμεσα στα αναμενόμενα, όλο και κάποιο λαβράκι βρισκόταν. Μετά από κάθε επαγγελματικό της ταξίδι παραπονιόταν για την ταλαιπωρία με τις θεόβαριες αποσκευές, αλλά «πού θα ξαναβρίσκαμε τέτοια λευκώματα;» Και κάθε εβδομάδα ξεκοκαλίζαμε τις εφημερίδες που παρουσίαζαν τις νέες εκδόσεις μην τυχόν μας ξεφύγει τίποτα.»

«Η Έλγκα Καββαδία σεβάστηκε την ηλικία των παιδιών χωρίς όμως να τα υποτιμάει. Ο τρόπος που ήθελε να τους ανοίξει τον κόσμο του βιβλίου είχε τα στοιχεία της έκπληξης, του θαυμαστού, του ιδιαίτερου. Απευθυνόταν στα παιδιά με λόγο ανεπιτήδευτο για να τους μιλήσει για τη γοητεία του απλού, την ομορφιά της λαϊκής παράδοσης, τη δύναμη της τέχνης, την αξία της ποίησης και της λογοτεχνίας. Αυτά στη Βιβλιοθήκη ήταν και είναι καθημερινότητα για τα παιδιά. Τα παιδιά έρχονται, διαλέγουν το βιβλίο τους και κάθονται αναπαυτικά να το απολαύσουν μόνα τους. Είναι παιδιά που ξέρουν ότι στη Βιβλιοθήκη δεν θα πλήξουν, θα βρουν πάντα κάτι που θα τα ενδιαφέρει να διαβάσουν, να παρακολουθήσουν, να συζητήσουν» λέει η Κατερίνα Φρουζάκη.

ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η διαμόρφωση των χώρων και ο σχεδιασμός των επίπλων ήταν έργο αρχιτεκτόνων. Αφίσες στους τοίχους της βιβλιοθήκης που δεν λειτουργούν απλώς διακοσμητικά αλλά διευρύνουν τις καθημερινές παραστάσεις των παιδιών. φωτ. Κατερίνα Καλούδη

Άποψη της Έλγκας Καββαδία ήταν, πως μια βιβλιοθήκη δεν αξιολογείται μόνο με νούμερα, αλλά και με τον τρόπο που μπορεί να αλλάξει τη ζωή έστω κι ενός ανθρώπου. Ο συγγραφέας Γιάννης Παλαβός, παιδί στο Βελβεντό τη δεκαετία του '80 γράφει: «Ένα είναι σίγουρο: στη βιβλιοθήκη άρχισα ν' ανακαλύπτω έναν κόσμο με πολλαπλές δυνατότητες για γνώση και διασκέδαση∙ άρχισα να κοινωνικοποιούμαι, να γίνομαι δραστήριος. Βιβλία, κόμικς, άτλαντες, παιχνίδια, σκάκι, δίσκοι, συζητήσεις, εκδρομές, επαφή με άγνωστα πράγματα –διψούσα για όλ' αυτά και η βιβλιοθήκη μού τα πρόσφερε»
(Άρθρο του Γιάννη Παλαβού στο ηλεκτρονικό περιοδικό Bookbook.gr)

Το 2011 ύστερα από 30 περίπου χρόνια λειτουργίας και συνεργασίας Υπουργείου Παιδείας και ιδιωτικής πρωτοβουλίας οι βιβλιοθήκες του Οργανισμού Παιδικών και Εφηβικών Βιβλιοθηκών θα κλείσουν οριστικά και ο πλούτος του υλικού τους αλλά και της αποστολής τους θα τερματιστεί χωρίς έντονες διαμαρτυρίες. Το έργο θα μείνει μια φωτεινή στιγμή που λίγοι θυμούνται και ανακαλούν ως παράδειγμα.

Κι έτσι γεννιούνται σ' εμάς που ζήσαμε αυτή την εμπειρία κάποιες ερωτήσεις:

Υπήρχε ανάγκη στις τοπικές κοινωνίες για τέτοιο έργο;

Δημιούργησε το δίκτυο ανάγκες έτσι ώστε να ριζώσει;

Αυτές οι κυψέλες κοσμοπολιτισμού, με βιβλία και αφίσες από όλα τα μουσεία της Γαλλίας, μηνιαία προγράμματα για διάφορα κοινωνικά, ιστορικά και πολιτιστικά θέματα, άλλαξαν τον τρόπο ζωής και αντίληψης των παιδιών που μεγάλωσαν μέσα στους προσεγμένους χώρους τους;

Πολύ περισσότερο, πώς συντέλεσαν στο να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί η παιδική λογοτεχνία στην Ελλάδα, οι αντιλήψεις για την οργάνωση και λειτουργία των παιδικών βιβλιοθηκών αλλά και την εκπαίδευση και τον τρόπο διδασκαλίας στα σχολεία;

Πώς διαχειριστήκαμε, κράτος αλλά και τοπικές κοινωνίες, μια τέτοια κληρονομιά;

Και τέλος, είναι πολυτέλεια για ένα φτωχό κράτος να συντηρεί ένα τέτοιας οργάνωσης, δίκτυο βιβλιοθηκών;

Τα λόγια της Αν Σλουμπερζέ δίνουν κάποιες απαντήσεις:

«Συναντήσαμε τον ενθουσιασμό των παιδιών. Όπως ενθουσιασμό συναντήσαμε και στην τοπική αυτοδιοίκηση, όσο φτωχοί και αν ήταν οι δήμοι και οι κοινότητες όπου στήσαμε τις βιβλιοθήκες. Συναντήσαμε όμως και πλήρη αδιαφορία από την πλευρά των κυβερνήσεων που δεν έχουν καταλάβει τίποτα. Μετά από 15 χρόνια βρίσκομαι στο ίδιο σημείο απ' όπου ξεκίνησα. Δεν έχουν καταλάβει ότι μια βιβλιοθήκη δεν σημαίνει βιβλία σε ένα ράφι, αλλά είναι μια ολόκληρη εμπειρία που έχει να ζήσει κανείς με τα παιδιά.»

«Το όραμα και το πείραμα μιας φωτισμένης χορηγού», συνέντευξη στη Χαρά Κιοσσέ, ΤΟ ΒΗΜΑ, Νέες Εποχές, Κυριακή 20 Οκτωβρίου 1991

«Άνθρωπος των επιλογών, η Έλγκα Καββαδία δημιούργησε και διατήρησε έως το 2010 ένα θεσμό που απευθύνθηκε στα παιδιά όλης της Ελλάδας, όλων των κοινωνικών στρωμάτων κρίνοντας ότι για να μεγαλώσουν πολίτες με κρίση αξίζει να τους δοθεί το καλύτερο.

ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Στον δικό τους χώρο τα παιδιά υποδέχονταν μερικές φορές τους ενήλικες. Παιδική Βιβλιοθήκη στο Λιβάδι Κυθήρων. φωτ. Κατερίνα Καλούδη

Κι αν ο θεσμός καταργήθηκε, κι αν οι Βιβλιοθήκες της Ανέτ και της Έλγκας έκλεισαν, τα χιλιάδες παιδιά που τις έζησαν, σίγουρα θα θυμούνται τις στιγμές, που χωμένα στα μαξιλάρια και ξαπλωμένα στις φλοκάτες ή σκυμμένα πάνω στα τραπέζια διάβαζαν ωραία βιβλία, ακούγοντας μουσική», συνοψίζει η Κατερίνα Φρουζάκη και η Ράνια Ζωίδου κλείνει με μια τελευταία εικόνα της Έλγκας Καββαδία: «Στην τελευταία μας συνάντηση, στο σπίτι της, μετέφραζε το τρίτο βιβλίο του Μπινμπίν (MahiBinebine, Χαρράγκα, Αυτοί που καίνε τα χαρτιά τους, Άγρα, 2019) για την Άγρα.

"Είναι κάτι εκφράσεις μαροκινές, δε φαντάζεσαι πόσο με πονοκεφαλιάζουν!" Κι όμως, στο βλέμμα της διακρινόταν το κέφι».

 

 

 

δημοφιλή θέματα βιβλίων στο bookbook.gr

Αρκούδες Αστυνομικά Γαλλία Δώρα Εβραίοι Ελλάδα, ελληνική επανάσταση 1821 Ευρώπη Ηρωίδες Κίνα Καλοκαίρι Καπέλα Κατοχή Κυκλάδες Παρίσι Σπίτια Τσίρκο Χριστούγεννα άγγελοι άγρια ζώα άλογα έρωτας έφηβοι ήρωες αγάπη αγροκτήματα αγόρια αδέρφια αλεπούδες ανάγνωση ανάποδα παραμύθια ανθρώπινα δικαιώματα αριθμοί αρχαία Ελλάδα αρχαία Ελλάδα, Ιστορία αρχαία ελληνική ιστορία αρχιτεκτονική αστέρια αστρονομία βασιλιάδες βατράχια βιβλία βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία βιογραφίες βροχή βυζαντινή αυτοκρατορία βυθός γάτες γέφυρες γίγαντες γενέθλια γεωμετρία γιαγιάδες γιορτή γλυπτική γονείς και παιδιά δάση δέντρα δεινόσαυροι δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος διάστημα διαφορετικότητα δράκοι δρόμοι δόντια υγιεινή ειρήνη εκπαιδευτικοί ελέφαντες ελληνική μυθολογία ενηλικίωση εξερευνήσεις εξωγήινοι επιστήμη επιστήμονες εποχές ερωτήσεις ευτυχία εφευρέσεις εφηβεία ζουζούνια ζούγκλες ζωγράφοι ζωγραφική ζωγραφικοί πίνακες ζώα ημερολόγια θάλασσα θάνατος θάρρος θεατρικά έργα θησαυροί ιππότες ιστορία, ελληνική ιστορία, παγκόσμια ιστορίες κήποι καράβια κατοικίδια ζώα κηπουρική κλιμακωτά παραμύθια κορίτσια κουνέλια κουτιά κόμικς λέξεις λαγοί λαχανικά λιοντάρια λουλούδια λύκοι μάγισσες μάγοι μέλλον μαγειρική μαθηματικά μαμάδες μετανάστες μουσεία μουσική μπαμπάδες μύθοι νάνοι νεράιδες νησιά ντετέκτιβ νύχτα ξωτικά ξόρκια οικογένεια οικολογία οικονομία ορχήστρες ουράνιο τόξο πέταγμα παιδιά παιδιά με ειδικές ικανότητες παιδική ηλικία παιχνίδια παππούδες παραμύθια παρελθόν πειρατες περάσματα περιβάλλον περιβαλλοντική ρύπανση περιπέτειες ποίηση ποδόσφαιρο πολιτικά δικαιώματα ποντίκια ποτάμια πουλιά πρίγκιπες προϊστορία πρόσφυγες πρώτος παγκόσμιος πόλεμος πτήση πόλεις πόλεμος ρομπότ ρούχα σαλιγκάρια σελήνη σκοτάδι σκύλοι συμπεριφορά τρόποι συναισθήματα συνταγές σχήματα σχολεία σχολείο σχολικός εκφοβισμός σύννεφα τέρατα τέχνη τέχνηεκπαίδευση τίγρεις ταξίδια τηλεόραση υποβρύχια φάλαινες φαγητό φαντάσματα φανταστική λογοτεχνία φιλίες φιλοσοφία φοβίες φυσική φόβος φύση χάρτες χειμώνας χελώνες χορός χρυσοθήρες χρόνος χρόνος μέτρηση χρώματα όνειρα ύπνος

 

bookbook.gr εργαστήρια

συνδέσεις
bookbook.gr
κλείσιμο