της Κατερίνας Φρουζάκη

Τον μήνα Μάρτιο, μετά τα «Ηφαίστεια», επιλέξαμε το θέμα « Τσίρκο». Από μόνη της η λέξη προδιαθέτει για ένα «θέαμα» - ανάλαφρο όπως οι ακροβάτες, αστείο όπως οι κλόουν, επικίνδυνο όπως τα νούμερα των ισορροπιστών. Θέαμα ντυμένο με πολύχρωμα κουστούμια, μουσική που εναλλάσσεται μαζί με τα συναισθήματά μας – γέλιο, αγωνία, ανακούφιση, απόλαυση. Θέαμα ιδιαίτερα απαιτητικό γιατί είναι προκλητικό. Προκαλεί τα ανθρώπινα όρια: πόσο ψηλά θα ανεβεί ο ακροβάτης, θα καταφέρει να βρει την ισορροπία του τόσο ψηλά, πόσοι ακόμα ακροβάτες θα ανεβούν στους ώμους του πρώτου, πόσο θα λυγίσουν τα σώματα, πόσο θα τεντώσει το πόδι, θα αντέξει το σκοινί, θα συναντηθούν τα χέρια;

Ο κόσμος του τσίρκου έχει δικούς του κανόνες. Ο χρόνος των καλλιτεχνών είναι αυστηρά μετρημένος, οι νόμοι της φυσικής - που στα μάτια των θεατών έχουν καταργηθεί – κυριαρχούν αμείλικτοι: κέντρο βάρους – άξονες – ισορροπία – δυνάμεις.

Το τσίρκο είναι τέχνη. Η τέχνη του να παρασύρεις το κοινό, από το ασφαλές του κάθισμα, να συμμετέχει, να καρδιοχτυπά, να ξεκαρδίζεται στα γέλια, να θαυμάζει, να αναρωτιέται για τα δικά του όρια.

Η λέξη «Τσίρκο» προέρχεται από τη λέξη «κίρκος» , «κρίκος» στην ομηρική διάλεκτο, που σημαίνει κύκλος και στη συνέχεια στα λατινικά έγινε circus. Στο βιβλίο De Spectaculis του Τερτυλλιανού αναφέρεται ότι οι πρώτοι αγώνες σε κυκλικό χώρο (circus) διοργανώθηκαν από την Κίρκη στο όνομα του πατέρα της Θεού Ήλιου. Πολύ αργότερα πολλοί ρωμαϊκοί αγώνες έγιναν προς τιμήν του Θεού Ήλιου.

Ξεκινώντας αναφερθήκαμε στα Ταυροκαθάψια, όπου αθλητές - ισορροπιστές και ακροβάτες με θαυμαστή ακρίβεια και χορευτικές κινήσεις προκαλούσαν το θαυμασμό των μινωιτών, ενώ στις ταυρομαχίες άνθρωπος και ζώο καλούνται να προσφέρουν θέαμα μέσα από την πρόκληση του θανάτου.

Συνεχίσαμε με την ιστορία του θεάματος στην Αρχαία Ρώμη, όταν μετά τους μονομάχους στην αρένα έμπαιναν τα ζώα: λιοντάρια, τίγρεις, λεοπαρδάλεις, ζέβρες, καμηλοπαρδάλεις, ελέφαντες ακόμα και κροκόδειλοι. Κι όλοι ξεκαρδίζονταν όταν η καφέ αρκούδα σηκωνόταν στα πίσω της πόδια και περπατούσε. Στο Circus Maximus o αυτοκράτορας παρακολουθούσε αρματοδρομίες αλλά και ναυμαχίες, όπου γέμιζαν την αρένα με νερό. Το θέαμα μπορούσαν να παρακολουθήσουν άντρες και γυναίκες μαζί.

Τα θεάματα αυτά, βέβαια, καθόλου δεν θυμίζουν τις παραστάσεις ενός σύγχρονου τσίρκου.
Από τους τσιρκολάνους με τα ζώα που μαρτυρούσαν για να κάνουν το «ανθρώπινο», και τους δύστυχους «ανθρώπους – τέρατα» σε κλουβιά, από τις «μαγικές μηχανές», περάσαμε στις σημερινές καλλιτεχνικές παραστάσεις, όπου το κέντρο βάρους πέφτει στις δυνατότητες του ανθρώπινου σώματος και τη μαγεία που προσφέρει μια πιο εκλεπτυσμένη αισθητική.

Πάντα όμως το ζητούμενο στο θέαμα «Τσίρκο» είναι το θαυμαστό, το «εκτός ορίων».

Ο καιρός περνά, οι άνθρωποι αλλάζουν, το θέαμα μένει πάντα θέαμα αλλά κι αυτό ακολουθεί τις επιταγές της εποχής του. Η Ελλάδα είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα, η οποία το 2012 απαγόρεψε τη συμμετοχή ζώων στις παραστάσεις τσίρκων.

Μετά την ιστορία του Τσίρκου, η διαδρομή που ακολουθήσαμε στη Βιβλιοθήκη συνεχίστηκε με την παρουσίαση ενός σύγχρονου και υψηλής αισθητικής θεάματος τσίρκου, «το Τσίρκο του Ήλιου». Μιλήσαμε για την ιστορία του, τη νέα άποψη στα κουστούμια και τη μουσική επένδυση της παράστασης. Είδαμε το «Dralion». Τα παιδιά το παρακολούθησαν σαν κριτικοί θεάματος. Με βάση όσα είχαν ακούσει, με σύντομες οδηγίες και ένα μικρό λεξιλόγιο έπρεπε να συντάξουν μια κριτική που θα προέτρεπε ή θα απέτρεπε το κοινό να παρακολουθήσει τη συγκεκριμένη παράσταση. Όλες ο κριτικές διαβάστηκαν στη Βιβλιοθήκη και αναρτήθηκαν.

Διαβάσαμε αποσπάσματα από το βιβλίο του Ιούλιου Βερν «Καίσαρ Κασκεμπέλ», «Χωρίς Οικογένεια» του Έκτορα Μαλό και τον «Αλυσοδεμένο Ελέφαντα» του Χόρχε Μπουκάϊ. Τα παιδιά κατασκεύασαν με διάφορα υλικά τη δική τους σκηνή τσίρκου, παρουσιάζοντας το καθένα τον δικό του καλλιτέχνη.

Οργανώσαμε «κινηματογραφική βραδιά». Μιλήσαμε για τον καλλιτέχνη Τσάρλι Τσάπλιν ως σκηνοθέτη, παραγωγό, συνθέτη και ηθοποιό και για το πως γύρισε την ταινία «Το Τσίρκο». Είδαμε την ταινία.

Ασχοληθήκαμε με «φυσικούς νόμους» που διέπουν τα δύσκολα και εντυπωσιακά νούμερα του τσίρκου αλλά και τα πιο «μαγικά». Με τη συνεργασία της φυσικού Ασπασίας Θεοδωρακάκη, κάναμε πειράματα, βρήκαμε τα κέντρα βάρους, ισορροπήσαμε αντικείμενα και κατασκεύασε το κάθε παιδί τον ισορροπιστή του.

Τα παιδιά έγραψαν τις δικές του ιστορίες ή ποιήματα και τα εικονογράφησαν κάνοντας κολάζ από φωτογραφίες του καλλιτέχνη φωτογράφου Ιzis. Δημιούργησαν έτσι το δικό τους περιβάλλον τσίρκου (σκηνή, καμαρίνι, δρόμος, προαύλιο). Οι εικονογραφημένες τους ιστορίες κολλήθηκαν μαζί δημιουργώντας ένα μικρό καρουσέλ. Ακούσαμε Νίνο Ρότα.

Πολλοί καλλιτέχνες αγάπησαν το τσίρκο: Calder, Seurat, Matisse, Picasso.....αλλά εμείς επιλέξαμε ως καλλιτέχνη του μήνα τον τρυφερό Chagall. Τον γνωρίσαμε, ζωγραφίσαμε τους ακροβάτες του και το Πάσχα τους ανεβάσαμε στις λαμπάδες μας.

Βιβλία της βιβλιοθήκης που χρησιμοποιήσαμε για το θέμα μας

Σοφία Μαυροειδή – Παπαδάκη, Ιστορίες από το Βυζάντιο, Ατλαντίς
Jerome Carcopino, Η καθημερινή ζωή στη Ρώμη στο απόγειο της αυτοκρατορίας, Παπαδήμας
Irene Sellingwerff, I saw the games in the Colosseum, Comosavona
Ι.Α. Σακελλαράκης, Μουσείο Ηρακλείου (εικονογραφημένος οδηγός), Εκδοτική Αθηνών
Monica Sanbarg, Ο Φεντερίκο και το μαγικό ραβδί, Άμμος
Jacques Duquennoy, Γέλα μικρέ κλόουν, Άγρα
Ector Malot, Χωρίς οικογένεια, Μίνωας
Φίλια Δενδρινού, Μαρκ Σαγκάλ - Ο ακροβάτης του ονείρου, Λιβάνη
Nathaniel Harris, Σαγκάλ, η ζωή και το έργο του, Μίνωας
Marie Sellier, C comme Chagall, Reunion des Musees Nationaux
Ingo Walther, Chagall, Taschen
Παυλίνα Παμπούδη, Picasso – Το φανταστικό τσίρκο, Οδυσσέας
Ευγένιος Τριβιζάς, Το απίθανο τσίρκο του Μανώλη, Κέδρος
Katalin Szegedi, Το τσίρκο των ονείρων, Παπαδόπουλος
Jules Verne, Καίσαρ Κασκαμπέλ, Αστήρ
Jorge Bukay, Ο Αλυσοδεμένος Ελέφαντας, Opera
Φίλια Δενδρινού, Το θαλάσσιο τσίρκο του Χουάν Μιρό, Λιβάνη
Walter Erben, Miro, Taschen
Jurgen Banscherus, Το μυστήριο του τσίρκου, σειρά Ντεντέκτιβ Κλουζ, Μεταίχμιο
Eric Battut, Νίνο και Νίνα, Μεταίχμιο
Marie de Thezy, IZIS – Captive Dreams Photographs 1944-1980, Thames and Hudson
Freddy Buache, Μια Κυριακή με τον Τσάπλιν, Skira / Άμμος
David Douglas Duncan, Viva Picasso ( φωτογραφικό λεύκωμα), Fabri Editori
Mon Picabia a moi, Centre Pompidou
Sylvie Delpech and Caroline Leclerc, Alexander Calder, Frances Lincoln Children’s book

 Δείτε ακόμη: bookbook.gr: Έρχεται το Τσίρκο!